HISTORIA

 

Najstarsze zachowane pisemne wzmianki o Krośnie pochodzą z 1005 roku, kiedy to potężna armia sforsowała przyczółek odrzański pod Krosnem, próbując przejąć go pod swoje panowanie. Według świadka tych wydarzeń, biskupa mersemburskiego Thietmara - kronikarza tych lat dowiadujemy się, że Bolesław Chrobry skutecznie "obwarowawszy brzeg tej rzeki, usadowiwszy się z wielkim wojskiem pod Krosnem, przeszkadza jak mógł, w przeprawieniu się na drugą stronę królowi niemieckiemu Henrykowi". Zamierzchłe dzieje jakkolwiek nie oddają stosunków współczesnych, stanowią o historii ziemi Dziadoszan, dla których lata współczesne przyniosły długo oczekiwane pokojowe układanie stosunków miedzy sąsiedzkimi państwami. Badania archeologiczne wykazały, iż skupisko osadnicze w okolicach Krosna kształtowało się już w okresie II wieku p.n.e. - V wieku n.e., jednakże za okres powstania grodu krośnieńskiego przyjmuje się VII wiek. Osadnictwo krośnieńskie najintensywniej rozwijało się od VIII do pierwszej połowy X wieku i było ważnym ośrodkiem w rejonie środkowego Nadodrza.

 

Od czasu pierwszych Piastów osada musiała bronić się przed najazdami władców niemieckich, a w wielu przypadkach przypisywano jej znaczenie strategiczne z uwagi na charakter i jej lokalizacje w widłach rzeki Odry i Bobru. Dlatego też Krosno Odrzańskie zaliczane jest do najważniejszych warowni i traktowane jako twierdza państwowa, odgrywająca w XI i XII wieku kluczową rolę w systemie ochronnym zachodniej granicy Polski. Funkcje te zachowało Krosno Odrzańskie również w XIII wieku, kiedy to warowny zamek był jedną z głównych rezydencji Henryka I Brodatego.

 

W końcu XII wieku za czasów panowania Bolesława Wysokiego - syna Bolesława Krzywoustego, o którym mówiono, że był dobrym gospodarzem i administratorem - Krosno zostaje podniesione do rangi książęcej kasztelanii, której granice od strony południowo-zachodniej pokrywały się z obecną granicą państwową, granica północna przebiegała wzdłuż rzeki Pliszki, a na wschodzie wzdłuż rzeki Ołobok, najdalej wysunięty na zachód kraniec kasztelani dotykał ujścia Nysy do Odry.

 

Pierwszym udokumentowanym historycznie krośnieńskim kasztelanem był Boguchwał. Podniesienie do rangi kasztelani Krosna Odrzańskiego wpływa na rozwój funkcji gospodarczej i obronnej miasta. Funkcje te podkreślał warowny zamek z I połowy XIII wieku będący jedną z głównych rezydencji kolejnego władcy na Śląsku Henryka I Brodatego, syna Bolesława Wysokiego i księżniczki niemieckiej Krystyny. Podobnie jak ojciec Bolesław, również syn Henryk w 1188 roku poślubił bawarską księżniczkę z rodu Andechsów - Jadwigę.

 

Rozwój osadnictwa oparty na zasiedlaniu nadodrzańskich ziem ludnością różnych stanów i zawodów, która w zdecydowanej większości pochodziła z sąsiednich niemieckojęzycznych okolic, utrwalanie więzi wynikających z zawartych związków małżeńskich Piastów śląskich z Niemkami stanowiły o zmianach w osadnictwie na korzyść kolonistów niemieckich. Funkcje osadnicze nie przeszkadzały jednak Henrykowi I Brodatemu w umacnianiu swego panowania na tych ziemiach. Nie jest znana dokładna data budowy zamku, jednak w świetle najnowszych badań ustalono jego pochodzenie na początek XII wieku.

 

Zgodnie z przeznaczeniem była to budowla obronna z niezależnym od fortyfikacji miejskich systemem zabezpieczeń, tj. fosą, silnie umocnioną bramą zamykaną zwodzonym mostem - w ówczesnym stanie techniki oblężniczej była to fortyfikacja nie do zdobycia.

 

Pojęcie fortyfikacji miejskich ma ścisły związek z nadaniem Krosnu Odrzańskiemu praw miejskich z woli Henryka I Brodatego. Jakkolwiek dokument lokacyjny nie zachował się do dziś, to zwykło się przyjmować - co wynika z innych zapisów kronikarskich, że za panowania tego władcy Krosno Odrzańskie takie prawa otrzymało pomiędzy rokiem 1217 - 1232.

 

Henryk I w czasie swojego panowania zjednoczył w jednym ręku olbrzymie terytorium - od Nysy Łużyckiej i Odry aż po Nidę i Dunajec. W obszar ten wchodziły Śląsk, Wielkopolska i Małopolska jako krainy historyczne. Po śmierci Henryka I Brodatego w dniu 19 marca 1238 roku tego ogromnego dziedzictwa nie był w stanie utrzymać jego następca Henryk II, któremu przyszło stoczyć walkę nie tylko z wewnętrzną opozycją, hierarchią kościelną, ale także z zachodnim sąsiadem - zgłaszającym roszczenia do Lubusza na Ziemi Lubuskiej.

 

Następca Henryka I Brodatego - jego syn Henryk II ginie na placu boju w dniu 9 kwietnia 1241 pod Legnicą, w czasie bitwy z Tatarami - jak nazywano koczowniczy lud mongolski z dalekich azjatyckich ziem - który po rozgromieniu Moskwy i Kijowa, spustoszeniu Krakowa ruszył na Wrocław. Zlokalizowana w Krośnie Odrzańskim książęca warownia stanowi w okresie walk z Tatarami miejsce schronienia dla żony Henryka I Brodatego - Jadwigi, w razie potrzeby miasto stanowiło najdogodniejszy punkt do ucieczki na zachód.

 

Rządy następnych władców, w tym najstarszego syna Henryka II Pobożnego i Anny księżniczki czeskiej - Bolesława Rogatki, dla księstwa nie mogły wróżyć nic dobrego. Brak doświadczenia, młody wiek, rozrzutność w gospodarowaniu dziedzictwem po ojcu wywoływały konflikty wewnętrzne i niesnaski rodzinne między książętami, a nawet bratobójcze walki. Brak możliwości wywiązania się ze zobowiązań wobec najemnych żołnierzy - przeważnie niemieckiego autoramentu - powoduje, że na własną rękę wojska te dochodzą swoich praw, grabiąc i łupiąc straszliwie kraj. Lubusz zostaje oddany w zastaw za zaciągnięte pożyczki margrabiom brandenburskim.

 

Na początku lat pięćdziesiątych XIII wieku brat Rogatki - Konrad opanowuje ziemie środkowego biegu Odry i zyskuje wsparcie Krosna Odrzańskiego. Powstaje nowe księstwo głogowskie, w skład którego wchodzą: Krosno Odrzańskie, Głogów, Bytom i Kożuchów. Druga żona Konrada - księcia głogowskiego, margrabianka miśnieńska Zofia, po śmierci swego męża, otrzymuje zapis w testamencie w postaci nadodrzańskiego Krosna. Po śmierci Konrada - Zofia, wracając do Miśni, sprzedaje swoje wiano arcybiskupowi magdeburskiemu. W 1276 roku Krosno wykupuje książę głogowsko-poznański Henryk III, w 1277 r. Krosno wraca ponownie w ręce Magdeburczyków, jednak w 1278 r. Henryk III ponownie wykupuje Krosno za sumę 6 tys. grzywien. W 1309 roku umiera Henryk III.

 

W 1312 roku Krosno zbrojnie zajmuje Waldemar Askańczyk - margrabia brandenburski - wykorzystując wewnętrzną niestabilność księstw śląskich - i gdy pewnym było, że miastu nie pospieszy z pomocą książę głogowski (poznański) Henryk IV - zamek i miasto poddano. Roszczenia Henryk IV głogowskiego dotyczące zwrotu miasta były bezskuteczne do 1319 roku, kiedy to umiera Waldemar Askańczyk i Brandenburczycy wycofują się z zajętych terenów.

 

W niewielkim stopniu udokumentowany kronikarsko i historycznie pozostaje okres od 1482 r. dla miasta Krosna Odrzańskiego. Wiadomym jest, że kolejnymi władcami tych ziem byli:

 

O ostatnim wymienionym władcy wiadomo, że nie był władcą energicznym - otoczony był ludźmi związanymi z dworem brandenburskim, którzy wykorzystywali jego brak samodzielności i skłonili do małżeństwa z dziewięcioletnią córką elektora brandenburskiego Barbarą w lipcu 1472 r. Kontrakt ślubny z 9 lipca 1472 r. przewidywał, że w zamian za 6 tys. guldenów posagu Henryk XI zapisze Barbarze Krosno, Kożuchów i Zieloną Górę wraz z okolicznymi wioskami. Treść tej umowy rozszerzono 12 października 1472 roku o zapis mówiący o tym, że po śmierci Henryka - wszystkie jego ziemie otrzyma Barbara. 22 lutego 1476 roku umiera ostatni z dynastii Piastów Henryk XI.

 

Po jego śmierci główne punkty strategiczne, tj. Krosno Odrzańskie, Kożuchów, Zieloną Górę i Głogów zajmują wojska Jana Brandenburczyka II. Rozpoczyna się wojna o sukcesję, w zakończeniu której uczestniczył m.in. król Czech i Węgier Maciej Korwin. Ostatecznie uregulowanie praw do Krosna rozstrzygnął traktat zawarty w Kamieńcu w 1482 r., z mocy którego Albrecht Achilles za niespłacony posag zajmuje Krosno Odrzańskie. Stan ten przetrwał do 20 lutego 1945 roku, kiedy to Krosno Odrzańskie ponownie wraca w granice Polski. Krosno Odrzańskie współcześnie zachowało swoje funkcje ośrodka administracyjnego dla obszaru gminy - z racji aktywności społeczno-gospodarczej , zlokalizowanych instytucji i położenia. Znajduje się tu siedziba Powiatu Krośnieńskiego.